سیستماتیک ریویو و متاآنالیز چیست؟

مقالات مروري دسته مهمي از مقالات علوم پزشكي هستند كه به دليل اهميت و جامعيت، از خوانندگان بسيار و اعتبار و جايگاهي خاص برخوردارند. هدف از نگارش اين نوع مقالات، پاسخ به يك سؤال يا حل يك مشكل مي‌باشد؛ به اين مفهوم كه مطرح شدن يك سؤال در ذهن محققين و يا بروز يك مشكل در تصميم‌گيري‌هاي باليني، منجر به مرور مقالات مرتبط و تركيب نتايج آنها مي‌گردد كه حاصل آن، پاسخ‌گويي به سؤال مطرح شده يا يافتن راه حلي براي مشكل مربوطه مي باشد.

چنانچه نويسنده يا نويسندگان براي يافتن پاسخ سؤال مورد نظر، صرفاً براساس ذهنيت قبلي خود از موضوع مورد بحث به جستجوي مقالات و مطالعات مرتبط بپردازند، آنگاه اين جستجو را تا رسيدن به مقالات مورد نظر و انتخاب مطالعات مناسب ادامه دهند، سپس با جمع‌بندي نتايج به دست آمده وتلفيق آن با تجربيات خويش، نتيجه‌گيري نهايي را در قالب يك مقاله ارائه دهند، به آن مرور غيرسيستماتيك يا روايتي مي‌گويند. در مقابل، مرور سيستماتيك يا جامع، انجام همين مراحل اما براساس پروتكلي كاملاً دقيق و از قبل تنظيم شده مي‌باشد.مرور سيستماتيك در اغلب موارد با بهره‌گيري از روش‌هاي آماري در تركيب نتايج، به برآوردي واحد و مشخص در پاسخ به سؤال مربوطه دست مي يابد و لذا از توان و اعتبار بالايي در نتيجه‌گيري و تصميم‌سازي برخوردار است.

متاآناليز عبارت است از تركيب داده‌ها و نتايج بدست آمده از يك مرور سيستماتيك با بهره‌گيري از روش‌هاي آماري، يعني پس از انجام مرور سيستماتيك- كه لازمه متاآناليز است- و براساس نتايج، به يك تخمين واحد براي حل مشكل يا سؤال مورد نظر دست پيدا مي‌كنيم. البته هر مرور سيستماتيكي به متاآناليز منجر نمي‌شود. چنانچه داده‌ها و برآوردهاي خام حاصل از مرور سيستماتيك بيش از اندازه غيرهمسان نباشد و بتوان آنها را با روش‌هاي خاص آماري با هم تركيب كرد، متاآناليز قابل انجام خواهد بود. در غير اين‌ صورت نتايج به صورت كيفي در قالب يك مقاله مرور سيستماتيك ارائه مي‌گردد. يكي از اهداف مهم متاآناليز، پي‌بردن به موارد عدم همساني نتايج و علل آنهاست.

تاريخچه مرور سيستماتيك
اصطلاح مرور سيستماتيك اول بار توسط يك سايكولوژيست به نام Glass در سال 1976 به كار گرفته شد و در دهه 80 ميلادي به تدريج در متون پزشكي وارد گرديد. تا اين كه سال 1993 مؤسسه كاكران افتتاح گرديد. مؤسسه كاكران سازماني منحصر به فرد، جهاني و غيرانتفاعي است كه به منظور كمك به توسعه و ترويج و نيز سهولت دسترسي به مطالعات مرور سيستماتيك ايجاد شده تا محققين، مديران و سياست گزاران بتوانند با استفاده از اين نوع مطالعات، اثرات مداخلات بخش سلامت را بررسي نموده و به تصميم‌گيري آگاهانه‌اي برسند. وظيفه اصلي اين مؤسسه تهيه مطالعات مرور سيستماتيك است كه به طور منظم به روز رساني شده و به شكل فصلنامه الكترونيكي در كتابخانه كاكران منتشر مي‌گردد. در حال حاضر بيش از 2500 مرور سيستماتيك در اين كتابخانه وجود دارد.

عمده مرورهاي سيستماتيك بر روي مطالعات كارآزمايي باليني تصادفي شده انجام مي‌شوند زيرا همانگونه كه ذكر شد اين مطالعات براي پاسخگويي به يك سؤال كاربردي و به طور عمده در زمينه ميزان تاثير مداخلات بخش سلامت انجام مي‌شوند و كارآزمايي‌هاي باليني بهترين مثال براي دستيابي به چنين پاسخي هستند. اما مطالعات مرور سيستماتيك لزوماً بر روي اين دسته از مطالعات صورت نگرفته و بسته به ماهيت امر مي‌توانند بر روي مطالعات مشاهده‌اي هم صورت گيرند.

آنچه مرور سيستماتيك را ارزشمند مي‌سازد آن است كه ما به يك توان بالا از برآورد مورد نظر مي‌رسيم. زيرا بسياري از مطالعات به علل گوناگون (مثلا حجم نمونه ناكافي) از قدرت تفسير مناسبي برخوردار نيستند اما مرور سيستماتيك و متاآناليزي كه اغلب متعاقب آن انجام مي‌شود با تركيب كردن مطالعات به حجم نمونه بالاتري مي‌رسد و لذا مي‌تواند با توان بالاتري آنها را بررسي كرده و در نهايت نتيجه‌گيري بهتري ارائه دهد.